Άρθρο από Νικόλα–Γιώργο Ηλιάδη & Πέτρο Αναγιωτό
Η δασολογία ως επιστήμη σχετίζεται με τη μελέτη του δάσους και του φυσικού περιβάλλοντος από βιολογικής, τεχνικής, οικονομικής και οικολογικής άποψης, μέσα από την εφαρμογή επιστημονικής διαχείρισης και αξιοποίησης των δασωδών εκτάσεων και των δασικών φυτών, με βάση τις αρχές της αειφορίας και της πολλαπλής χρήσης του περιβάλλοντος, με σκοπό την απολαβή όσο το δυνατό περισσότερων προϊόντων και υπηρεσιών για τον άνθρωπο, χωρίς το ίδιο το περιβάλλον να υποβαθμίζεται ή να καταστρέφεται.
Η δασολογική επιστήμη έχει τις ρίζες της στους αρχαίους χρόνους, όταν οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν τη σημασία των δασών για την επιβίωσή τους. Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, τα δάση χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή ξυλείας, καυσόξυλων και άλλων υλικών, ενώ αναγνωριζόταν η ανάγκη για περιορισμό της υπερβολικής υλοτομίας.
Κατά τη μεσαιωνική περίοδο, η εκτεταμένη αποψίλωση των δασών λόγω της γεωργίας και της εξάπλωσης των οικισμών κατέστησε σαφή την ανάγκη για διαχείριση των δασών. Στην Ευρώπη του 17ου και 18ου αιώνα, άρχισαν να διαμορφώνονται οι πρώτες δομές επιστημονικής δασολογίας, κυρίως στη Γερμανία, με στόχο την αποκατάσταση και τη διατήρηση των δασικών εκτάσεων.
Η δασολογία ως αυτόνομος κλάδος σπουδών εμφανίζεται από τα τέλη του 18ου αιώνα σε πανεπιστήμια της Ευρώπης, αποτελώντας διαχρονικά σημαντικό επάγγελμα για τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και την προστασία του δασικού περιβάλλοντος. Βασικές αρχές άσκησης της δασολογικής επιστήμης αποτελούν η αρχή της αειφορίας και η αρχή της πολλαπλής χρήσης του δάσους. Η πιο πάνω διατύπωση αντανακλά και τη θεμελιώδη αρχή της δασολογικής επιστήμης που διατυπώθηκε πριν από 300 και πλέον χρόνια και δεν είναι άλλη από την αρχή της αειφορίας, μαρτυρώντας και την αρχαιότητα/ιστορικότητα/παλαιότητα της δασολογίας ως επιστημονικού κλάδου με βάθος ιστορίας και εξέλιξης.
Η Σημασία της Δασολογικής Επιστήμης στη Σύγχρονη Εποχή
Σήμερα, τα δάση καλύπτουν περίπου το 31% της παγκόσμιας επιφάνειας της Γης, ενώ παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση του κλίματος, την προστασία της βιοποικιλότητας και την εξασφάλιση φυσικών πόρων. Η δασολογική επιστήμη καλείται να αντιμετωπίσει σύγχρονες προκλήσεις όπως:
1. Κλιματική Αλλαγή
Τα δάση απορροφούν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, συμβάλλοντας στη μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η δασολογική επιστήμη επικεντρώνεται στη διαχείριση των δασών ώστε να ενισχυθεί ο ρόλος τους ως «αποθήκες άνθρακα». Επιπλέον, παρέχει λύσεις για την αποκατάσταση καμένων ή υποβαθμισμένων περιοχών, που είναι ευάλωτες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
2. Διατήρηση της Βιοποικιλότητας
Τα δάση φιλοξενούν περίπου το 80% της παγκόσμιας χερσαίας βιοποικιλότητας. Η δασολογική επιστήμη διασφαλίζει την ισορροπία των οικοσυστημάτων μέσω της παρακολούθησης και της προστασίας της πανίδας και της χλωρίδας.
3. Βιώσιμη Διαχείριση Πόρων
Η αειφόρος χρήση των δασικών πόρων, όπως η ξυλεία, τα φαρμακευτικά φυτά και η παραγωγή ενέργειας, είναι απαραίτητη για την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών χωρίς να υπονομεύεται το φυσικό περιβάλλον.
4. Προστασία από Φυσικές Καταστροφές
Τα δάση λειτουργούν ως φυσικά «φράγματα» ενάντια στις πλημμύρες και τις κατολισθήσεις. Επίσης, η δασολογική επιστήμη συμβάλλει στην πρόληψη και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών μέσω προηγμένων μεθόδων παρακολούθησης και διαχείρισης.
5. Κοινωνική και Οικονομική Σημασία
Τα δάση υποστηρίζουν εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε τομείς όπως η υλοτομία, η οικοτουριστική ανάπτυξη και η παραγωγή προϊόντων ξύλου. Παράλληλα, συμβάλλουν στην ψυχική υγεία και ευεξία, προσφέροντας χώρους αναψυχής και σύνδεσης με τη φύση.
Προκλήσεις και Προοπτικές
Η διατήρησης της καλής λειτουργία των δασικών οικοσυστημάτων στην ολότητα τους, μέσα από το φάσμα της λειτουργία των πολλαπλών σκοπών των δασικών οικοσυστημάτων και την πολυλειτουργικής αξίας που το φυσικό περιβάλλον παρέχει, αποτελούν τις βασικές διαχρονικές προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η δασολογική επιστήμη, και ο επιστήμονας δασολόγος.
Η διατήρηση του περιβάλλοντος μέσα από την αρχή της αειφορίας και τον ορθολογιστικό σχεδιασμό και την ολιστική διατήρηση των οικοσυστημάτων ή/και της προληπτικής δράσης στην προστασία και διαχείρισης των δασών είναι το ζητούμενο της δασολογικής επιστήμης. Η δασολογική επιστήμη αντιμετωπίζει προκλήσεις ως προς την ολοκληρωμένη εφαρμογή διατήρησης των δασικών οικοσυστημάτων, αφού σε αυτά ασκούνται έντονες πιέσεις και απειλές για την κάλυψη αναγκών των ανθρώπων. Πιέσεις και απειλές που οφείλονται στην ανάγκη απόληψη ξυλείας, η λαθροϋλοτομία, η αποψίλωση δασών για αλλαγή χρήσης γης, η λαθροθηρία, η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων για την κάλυψη βιοποριστικών ή και αναπτυξιακών αναγκών των ανθρώπων, η εκμετάλλευση των φυσικών οικοσυστημάτων πέρα της φέρουσας ικανότητας τους. Οι πιο πάνω πιέσεις και απειλές δημιουργούν τις συνθήκες εκείνες για την απώλεια της βιοποικιλότητας του γενετικού αποθέματος, των οργανισμών και των οικοσυστημάτων που απαντώνται στα δασικά οικοσυστήματα.
Η δασολογική επιστήμη αναζητά να βρει και να παρέχει ολοκληρωμένες λύσεις για τη διατήρηση και την αποκατάσταση των δασικών οικοσυστημάτων. Ως εκ τούτου η δασολογική επιστήμη αποτελεί πυλώνα για τη βιωσιμότητα του πλανήτη και τη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Στη σύγχρονη εποχή, ο ρόλος της είναι πιο κρίσιμος από ποτέ, καθώς τα δάση αποτελούν το θεμέλιο για την επιβίωση και την ευημερία του ανθρώπου καθώς και της βιόσφαιρας (άμεσα και έμμεσα) μέσα στην οποία αναπτύσσεται κάθε μορφή ζωής.
Θα ήταν τολμηρό, αλλά συνάμα τόσο ρεαλιστικό να σημειωθεί ότι η δασολογική επιστήμη δεν είναι απλώς ένας επιστημονικός κλάδος που οδηγεί στην ενασχόληση σε ένα επάγγελμα, αλλά αποτελεί άμεσα και έμμεσα μια αποστολή με τεράστια σημασία για τη φύση και τον άνθρωπο.
Εργοδότηση Δασολόγων στην Κύπρο
Ο πτυχιούχος δασολόγος εργάζεται για τη διαχείριση, τη διατήρηση και την προστασία των δασών, καθώς και για τη βιώσιμη αξιοποίησή τους, στοχεύοντας στην εξασφάλιση της υγείας και της ισορροπίας των δασικών οικοσυστημάτων, ενώ παράλληλα προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες της κοινωνίας για φυσικούς πόρους, αναψυχή και περιβαλλοντική προστασία.
Οι δασολόγοι λειτουργούν και εργάζονται ως προς τη διατήρηση της ισορροπίας των οικοσυστημάτων, εξασφαλίζοντας ότι τα δάση παραμένουν υγιή και παραγωγικά τόσο για το περιβάλλον όσο και για τις ανθρώπινες ανάγκες.
Στην Κύπρο οι πτυχιούχοι δασολόγοι μπορούν να εργοδοτηθούν σε θέσεις που σχετίζονται με:
- Δημόσιους φορείς, όπως τα κυβερνητικά τμήματα που στοχεύουν στην διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος (π.χ. Τμήμα Δασών, Τμήμα Περιβάλλοντος, Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας κτλ.).
- Αυτοαπασχολούμενοι ή ιδιωτικοί υπάλληλοι σε εταιρείες ως δασολόγοι/ περιβαλλοντολόγοι μελετητές, ή περιβαλλοντικά γραφεία ή/και γραφεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών, κέντρα περιβαλλοντικής ενημέρωσης, φυτώρια, εταιρείες κατασκευής και συντήρησης χώρων πρασίνου.
- Μη κυβερνητικές οργανώσεις που ασχολούνται με θέματα προστασίας, προβολής και εκπαίδευσης για το περιβάλλον.
- Ακαδημαϊκά ιδρύματα και Κέντρα Έρευνας, ως επιστημονικό προσωπικό σε ερευνητικά προγράμματα και πανεπιστήμια.
Σπουδές στη Δασολογία
Το γνωστικό αντικείμενο σπουδών στην δασολογική επιστήμη καθορίζεται μέσα από το πρόγραμμα σπουδών και τον τίτλο που παραχωρείται από κάθε πρόγραμμα σπουδών. Σε πρακτικό επίπεδο οι ενδιαφερόμενοι για σπουδές στον χώρο της δασολογικής επιστήμης μπορούν να ακολουθήσουν σπουδές απόκτησης πτυχίου στην δασολογική επιστήμη ή σε κλάδο αυτής (BSc ή ενιαίου και αδιάσπαστου τίτλου σπουδών μεταπτυχιακού επιπέδου -Integrated Master-, ανάλογα με το πρόγραμμα σπουδών), είτε σπουδές απόκτησης διπλώματος στο αντικείμενο της δασοπονίας ή σε εφαρμοσμένο κλάδο εξειδίκευσης.
Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι η δασολογία και η δασοπονία είναι δύο συναφείς έννοιες που αφορούν τα δάση, αλλά έχουν διαφορετικό περιεχόμενο:
- Η Δασολογία ανταποκρίνεται στο σύνολο της επιστήμης που μελετά τα δάση, την δομή, την λειτουργία, την οικολογία τους και τις αλληλεπιδράσεις τους με το περιβάλλον. Είναι σε θέση να αναγνωρίζει και να κατανοεί πιέσεις και απειλές που δέχονται τα δασικά οικοσυστήματα και να συντάσσει σχέδια και μελέτες για την διατήρηση, διαχείριση και προστασία των οικοσυστημάτων αυτών. Επιπλέον η σπουδή της δασολογικής επιστήμης δύναται να περιλαμβάνει την μελέτη του δάσους και του φυσικού περιβάλλοντος από τεχνικής, οικονομικής και οικολογικής άποψης, μέσα από την εφαρμογή επιστημονικής διαχείρισης και αξιοποίησης δασωδών εκτάσεων και δασικών φυτών, με σκοπό την απολαβή προϊόντων και υπηρεσιών για τον άνθρωπο, χωρίς να υποβαθμίζεται ή να καταστρέφεται το δασικό περιβάλλον.
- Η Δασοπονία αντικατοπτρίζει την πρακτική εφαρμογή των αρχών της δασολογίας στην διαχείριση και εκμετάλλευση των δασών. Περιλαμβάνει την φύτευση, την προστασία, την αειφορική διαχείριση και την αξιοποίηση των δασικών πόρων καθώς και την εφαρμοσμένη διαχείριση και εργασία στο δάσος, με σκοπό την παραγωγή ξυλείας, την προστασία του περιβάλλοντος, την διατήρηση της βιοποικιλότητας και την παροχή υπηρεσιών των δασικών οικοσυστημάτων στον βέλτιστο δυνατό βαθμό.
Με βάση τα πιο πάνω η κύρια διαφορά των δυο κατευθύνσεων σπουδών (πανεπιστημιακή δασολογία και κολεγιακή / τεχνολογική δασοπονία) είναι ότι η δασολογία είναι η θεωρητική και επιστημονική μελέτη των δασών, ενώ η δασοπονία είναι η πρακτική εφαρμογή αυτής της γνώσης για την διαχείριση και αξιοποίηση των δασικών οικοσυστημάτων.
Σήμερα η απόκτηση πτυχίου πανεπιστημιακού επιπέδου στην δασολογική επιστήμη δεν στηρίζεται από κάποιο ακαδημαϊκό ίδρυμα στην Κύπρο, συνεπώς οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να προχωρήσουν σε σπουδές σε χώρες του εξωτερικού. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω του συστήματος των Παγκύπριων Εξετάσεων Πρόσβασης για Πανεπιστήμια στην Ελλάδα, ή με διαδικασία αιτήσεων για σπουδές σε Σχολές Δασολογίας σε ακαδημαϊκά ιδρύματα άλλων χώρων. Αντίθετα, η απόκτηση διπλώματος στη δασοπονία, παρέχεται μέσω του Δασικού Κολεγίου Κύπρου, το οποίο μετά από τριετές πρόγραμμα σπουδών, παρέχει στους επιτυχόντες το «Ανώτερο Δίπλωμα στη Δασοπονία».
