Θέμα: Έκτακτη κοινή συνεδρία Κοινοβουλευτικών Επιτροπών – Θέσεις της Παγκύπριας Ένωσης Δασολόγων αναφορικά με το σύστημα διαχείρισης πυρκαγιών υπαίθρου και δασικών πυρκαγιών στην Κύπρο
Στο πλαίσιο της έκτακτης κοινής συνεδρίας των Κοινοβουλευτικών Επιτροπών (Εσωτερικών, Γεωργίας και Φυσικών Πόρων, Περιβάλλοντος) στις 5 Αυγούστου 2025, η Παγκύπρια Ένωση Δασολόγων απέστειλε στη Βουλή των Αντιπροσώπων υπόμνημα με τις θέσεις και απόψεις της σχετικά με το θέμα των πυρκαγιών υπαίθρου και δασικών πυρκαγιών. Το πλήρες κείμενο αναφέρει:
Πριν από οποιαδήποτε τοποθέτησή μας ως Παγκύπρια Ένωση Δασολόγων, θα θέλαμε να εκφράσουμε τα ειλικρινή μας συλλυπητήρια στους συγγενείς των αποθανόντων στην πυρκαγιά της ορεινής Λεμεσού και αιωνία τους η μνήμη.
Η διεθνής επιστημονική βιβλιογραφία καταδεικνύει τη λεκάνη της Μεσογείου ως ένα παγκόσμιο «ζεστό σημείο» πυρκαγιών, οι οποίες λειτουργούν καταλυτικά στην απώλεια φυσικών οικοσυστημάτων και βλάστησης, αλλά και στην απώλεια περιουσιών και ανθρώπινης ζωής. Η συσσωρευμένη επιστημονική γνώση των τελευταίων δεκαετιών καταδεικνύει ότι η δασική πυρκαγιά αποτέλεσε μέσα στους αιώνες, και αποτελεί και στις μέρες μας, μια διεργασία που επηρεάζει δραστικά την εξέλιξη των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Ως εκ τούτου, το φυσικό οικοσύστημα της Κύπρου, το οποίο και χαρακτηρίζεται ως τυπικό μεσογειακό οικοσύστημα, εξελίχθηκε στη μορφή που βλέπουμε σήμερα με την κυριαρχία πυράντοχων ειδών χλωρίδας, συνεπεία της παρουσίας της πυρκαγιάς μέσα από το πέρασμα των αιώνων. Τα πυράντοχα είδη ναι μεν έχουν τους μηχανισμούς να ανακάμπτουν μετά την πυρκαγιά, αλλά ταυτόχρονα είναι επιρρεπή στην ανάπτυξη και εξέλιξη μιας πυρκαγιάς.
Εντούτοις, στην εποχή της κλιματικής κρίσης, το φαινόμενο των πυρκαγιών υπαίθρου και των δασικών πυρκαγιών αναμένεται να εντατικοποιηθεί τόσο σε αριθμό όσο και σε ένταση επεισοδίων, λειτουργώντας δυσμενώς για την ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα των φυσικών οικοσυστημάτων, αλλά και της κοινωνίας. Η παραδοχή αυτή εκφράζεται διαχρονικά από την Παγκύπρια Ένωση Δασολόγων (ΠΕΔ), τόσο μέσα από την σχετική έκθεση του 2016, όσο και στις πρόσφατες τοποθετήσεις της σε συνεδριάσεις επιτροπών της Βουλής των Αντιπροσώπων το 2021, 2024 και το 2025.
Στις διαχρονικές τοποθετήσεις της η ΠΕΔ, χωρίς να γίνεται προπομπός πανικού ή/και κομιστής λαϊκιστικών προσεγγίσεων, στηρίζει τη θέση ότι στην εποχή της κλιματικής κρίσης, ο εξοπλισμός και το προσωπικό του κρατικού μηχανισμού δεν θα είναι ποτέ αρκετά, αν δεν σχεδιαστούν και εφαρμοστούν πρακτικές που θα καθιστούν το φυσικό οικοσύστημα ανθεκτικό στον κίνδυνο της πυρκαγιάς. Το ερώτημα «Πώς επιτυγχάνεται αυτό;» θα απαντηθεί μέσα από τις βασικές αρχές της δασολογικής επιστήμης, τόσο ως προς τη διαχείριση των αιτιών έναρξης και εξάπλωσης πυρκαγιών, όσο και ως προς την επιχειρησιακή ετοιμότητα και δράση των αρμόδιων υπηρεσιών για την καταστολή επεισοδίου πυρκαγιάς (υπαίθρου ή δασικής).
Με βάση τα πιο πάνω, αλλά και την παραδοχή της μεταβολής των κοινωνικών – οικονομικών δομών της κυπριακής κοινωνίας, η εγκατάλειψη της υπαίθρου και η ανάπτυξη ακατέργαστης και ξηρής συσσωρευμένης βιομάζας, καθώς και η μεταβολή των κλιματολογικών συνθηκών σε παρατεταμένες ξηρές περιόδους, αποτελούν δυσμενείς παραμέτρους για την ανάπτυξη και εξέλιξη φαινομένων πυρκαγιάς. Εξετάζοντας το θέμα της ανάγκης διαχείρισης των πυρκαγιών υπαίθρου ή/και των δασικών, καθώς και το ζήτημα αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος μετά από μια πυρκαγιά, θα πρέπει να γίνει πλέον ξεκάθαρο ότι είναι πολύπλοκα ζητήματα, με πολυμεταβλητές που μεταβάλλονται από την καύσιμη ύλη, τις σταθμικές και κλιματολογικές συνθήκες του χώρου και του χρόνου όπου αυτές εξελίσσονται, και τις τακτικές καταστολής που αναπτύσσονται και εφαρμόζονται στο πεδίο σε μικρούς χρόνους αντίδρασης, μερικών λεπτών.
Ως εκ τούτου, ένα επιδεινούμενο, δύσκολο και πολύπλοκο πρόβλημα μόνο με ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης μπορεί να αντιμετωπιστεί και μάλιστα πρέπει να υπάρχει συνεχής και εφ’ όλης της ύλης βελτίωσή του. Μπορεί και πρέπει να επενδύουμε στην πρόληψη· πρέπει όμως να εργαζόμαστε με τον ίδιο ζήλο και επί των δύο άλλων βασικών αξόνων: της ετοιμότητας και της αποτελεσματικής καταστολής των δασικών πυρκαγιών, γιατί ό,τι και να κάνουμε, πάντοτε θα έχουμε πυρκαγιές.
Η αντιμετώπιση των πυρκαγιών υπαίθρου και δασικών πυρκαγιών, στις μέρες μας, θα πρέπει να περιλαμβάνει τρεις κύριους άξονες:
Α. Προπαρασκευαστικές δράσεις πρόληψης
- Διαχείριση φυτικής βιομάζας: Η βλάστηση (καύσιμη ύλη) αποτελεί έναν από τους τρεις μόνιμους παράγοντες που καθορίζουν τον κίνδυνο έκρηξης και επέκτασης των πυρκαγιών, με τους άλλους δύο παράγοντες να είναι το οξυγόνο (αέρας) και η θερμοκρασία. Η βλάστηση αποτελεί τον μόνο παράγοντα τον οποίο δύναται να διαχειριστεί ο άνθρωπος, ως διαχειριστής των οικοσυστημάτων. Κρίνεται, λοιπόν, επιβεβλημένη η σύνταξη και η εφαρμογή των «Σχεδίων διαχείρισης της βλάστησης», τα οποία έχουν εκπονηθεί από το Τμήμα Δασών, κατά τρόπο που να στοχεύουν στα ακόλουθα:
- Διαχείριση βλάστησης των κρατικών δασών: Η αντίληψη της «παρθένας φύσης» και της οικολογικής διαδοχής μέσα από την απόλυτη προστασία αποτελούν παρωχημένες απόψεις, που αποτρέπουν την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των φυσικών οικοσυστημάτων έναντι της κλιματικής κρίσης και των πιέσεων και απειλών που αυτή επιφέρει στη φύση. Η μη ολιστική προσέγγιση διαχείρισης των οικοσυστημάτων, πέραν του κινδύνου απώλειας από φαινόμενα ξηρασίας, ασθενειών και πυρκαγιών, αποτρέπει και τη λειτουργία των πολλαπλών σκοπών που αυτά επιτελούν, με την παροχή των οικοσυστημικών υπηρεσιών.
- Διάσπαση της βλάστησης: Στόχος είναι η επιτάχυνση της αποσύνθεσης της νεκρής οργανικής ύλης στην επιφάνεια του εδάφους, καθώς και η κατά χώρο και χρόνο ρύθμιση της δομής των συστάδων των δασικών οικοσυστημάτων και η διάσπαση της συνέχειας εξάπλωσης της βιομάζας. Για τον σκοπό διαχείρισης της βλάστησης με στόχο τη διάσπαση της συνέχειάς της, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν μέτρα διαχείρισης για την μείωση της βιομάζας, όπως η ελεγχόμενη βόσκηση ή η ελεγχόμενη καύση, κατά μη προσαυξητικές χρονικές περιόδους. Οι δράσεις αυτές αποτελούν σημαντικές προκλήσεις τόσο στην πρόληψη των πυρκαγιών όσο και στην εφαρμογή ορθολογιστικής διαχείρισης των φυσικών οικοσυστημάτων στην εποχή της κλιματικής κρίσης.
- Σημειώνεται ότι η ΠΕΔ λαμβάνοντας υπόψη ότι η ευθύνη της πρόληψης των πυρκαγιών υπαίθρου υπάγεται στις κατά τόπους επαρχιακές διοικήσεις, καθώς και στην υπό εξέλιξη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης, έχει υποβάλει εισήγηση της προς τον Υπουργό Εσωτερικών (12 Μαρτίου 2019), για την ενσωμάτωση οργανικής θέσης Λειτουργού Περιβάλλοντος (ή και Λειτουργού Πρασίνου) στα συμπλέγματα τοπικής αυτοδιοίκησης. Στα καθήκοντα και ευθύνες του λειτουργού θα περιλαμβάνεται και η ευθύνη σχεδιασμού και υλοποίησης τέτοιων δράσεων πρόληψης (δυστυχώς μέχρι και σήμερα δεν εισακουστήκαμε).
- Νομοθετική ρύθμιση διαχείρισης βλάστησης εντός εγκαταλελειμμένων ιδιωτικών γεωργικών κλήρων: Ενσωμάτωση σε νομοθετικό πλαίσιο της «Ανάγκης διαχείρισης βλάστησης σε εγκαταλελειμμένες γεωργικές γαίες για λόγους εθνικής ασφαλείας» ή/και ανάπτυξη από την εκτελεστική εξουσία στοχευμένων σχεδίων παροχής οικονομικών κινήτρων για ιδιωτικά αγροτικά τεμάχια τα οποία βρίσκονται σε κατάσταση μη οικονομικής εκμετάλλευσης (π.χ. κόψιμο χόρτων, καλλιέργεια χωραφιών, κλάδεμα δέντρων), μέσα από την ανάπτυξη διαδικασιών μακροχρόνιας μίσθωσης των τεμαχίων σε συνεταιρισμούς ή νομικά / φυσικά πρόσωπα που ασκούν γεωργική δραστηριότητα. Η διαχείριση των εγκαταλελειμμένων γεωργικών εκτάσεων θα πρέπει να αποσκοπεί στη δημιουργία δακτυλίων πυροπροστασίας περιμετρικά των κοινοτήτων (οικιστικών περιοχών), καθώς και στη διάσπαση της βλάστησης σε στοχευμένα στρατηγικά σημεία, τόσο εντός της ζώνης ευθύνης του Τμήματος Δασών (μέχρι και 2 km από τα όρια των κρατικών δασών), όσο και σε γεωργικές περιοχές, στη ζώνη ευθύνης των κατά τόπους Επαρχιακών Διοικήσεων ή και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας (Π.Υ.).
- Ρύθμιση του θέματος της μεμονωμένης κατοικίας και διαχείριση εγκαταλελειμμένων σκυβαλότοπων: Κρίνεται αναγκαία η εκ νέου επαναφορά μελέτης και θέσπισης νομοθεσίας σχετικά με την μεμονωμένη κατοικία και το νομικό πλαίσιο που θα διέπει το σύστημα αδειοδότησης κατοικιών στην ύπαιθρο, καθώς και η ανάγκη για τη διαχείριση εγκαταλελειμμένων σκυβαλότοπων, από τα αρμόδια Κυβερνητικά Τμήματα και τις κατά τόπους Επαρχιακές Διοικήσεις.
- Δημιουργία κοινωνικής κουλτούρας και ευαισθητοποίησης για το θέμα των πυρκαγιών: Ενημέρωση και εκπαίδευση του πολίτη και των Κοινοτικών Συμβουλίων για: (i) Ανάπτυξη γνώσης για τις πιθανές αιτίες έναρξης πυρκαγιάς από ανθρωπογενείς παράγοντες, ώστε οι πολίτες να γίνουν ασπίδα προστασίας της υπαίθρου και των δασών του τόπου μας, (ii) Αξιολόγηση και εφαρμογή μέτρων αυτοπροστασίας ιδιωτικών περιουσιών, καθώς και μέτρων / στρατηγικών αυτοπροστασίας σε περιπτώσεις δασικών πυρκαγιών και πυρκαγιών υπαίθρου, (iii) Επιλογή υλικών κατασκευής κατοικιών ανθεκτικών στην πυρκαγιά, λαμβάνοντας υπόψη τον κίνδυνο έκρηξης και εξάπλωσης των πυρκαγιών υπαίθρου / δασικών. Στην πρόληψη περιλαμβάνεται και η παραδοχή ότι ο ενημερωμένος και ευαισθητοποιημένος πολίτης είναι και ενεργός πολίτης στην αποτροπή έναρξης επεισοδίου πυρκαγιάς. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται σκόπιμη η ανάπτυξη εθνικής ενημερωτικής στρατηγικής για την ευαισθητοποίηση του πολίτη (διάφορων ηλικιακών ομάδων και κοινωνικών στρωμάτων) ως προς τον κίνδυνο έναρξης και επέκτασης δασικής πυρκαγιάς, ως αποτέλεσμα της δικής του απερίσκεπτης δράσης.
Β. Επιχειρησιακή δράση κρατικού μηχανισμού για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών
Η καρδιά της επιχειρησιακής δράσης αντιμετώπισης των πυρκαγιών αποτελεί το έμψυχο δυναμικό των κυβερνητικών Τμημάτων και Υπηρεσιών που συμμετέχουν στην καταστολή. Στο φάσμα της καταστολής των πυρκαγιών, η ΠΕΔ διαπιστώνει με ικανοποίηση ότι τα τελευταία χρόνια, με αφετηρία την πυρκαγιά της Σολέας το 2016, έχει τεθεί σε εφαρμογή ένα στρατηγικό σχέδιο ενίσχυσης στα τεχνικά και μηχανικά μέσα των αρμόδιων τμημάτων (τονίζουμε εμφατικά την ενίσχυση του Τμήματος Δασών σε εξοπλισμό μέσω του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας).
Εντούτοις, η συνεχής και ποιοτική αναβάθμιση του συστήματος καταστολής πυρκαγιών (υπαίθρου και δασικών) είναι αναγκαία και διαχρονική, αλλά με βασικό γνώμονα την αντίληψη ότι τα μηχανικά μέσα και η αύξηση του κρατικού προϋπολογισμού στην κατάσβεση των πυρκαγιών από μόνα τους δεν αποτελούν τη λύση. Τα μηχανικά μέσα χρειάζονται ανθρώπους που να τα λειτουργούν, ενώ όσο αυξάνονται οι δαπάνες δεν σημαίνει και καλύτερη, αποτελεσματική αντιμετώπιση του κινδύνου. Ως εκ τούτου, κρίνεται επιβεβλημένη η ύπαρξη συγκερασμού στο τρίπτυχο: Ανθρώπινο δυναμικό – Μέσα πυρόσβεσης – Στρατηγική και τακτική πυρόσβεσης.
Σε αυτό το φάσμα παραδοχών και θέσεων της, η ΠΕΔ προτείνει τα πιο κάτω επιχειρησιακά μέτρα:
- Εφαρμογή της «Μελέτης για τη διαχείριση των πυρκαγιών υπαίθρου στην Κύπρο»: Κρίνεται επιβεβλημένη η ανάγκη εφαρμογής των προνοιών και σχεδίων που αναλύονται στη σχετική Μελέτη, με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις της πυροπροστασίας. Κρίνεται σκόπιμο να σημειωθεί ότι η εφαρμογή των προνοιών της Μελέτης απαιτεί τόσο τη θεσμική όσο και την επιχειρησιακή προσαρμογή των εμπλεκόμενων Τμημάτων και Υπηρεσιών, ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσματική και συντονισμένη υλοποίηση των δράσεων που προβλέπονται. Τέλος, σημειώνεται ότι για την εφαρμογή των προνοιών της Μελέτης θα απαιτηθεί η σταδιακή μεταβολή του χώρου ευθύνης δράσης των Τμημάτων / Υπηρεσιών, καθώς και η αντίστοιχη στελέχωση / ενίσχυση σε προσωπικό και εξοπλισμό.
- Ενίσχυση του συστήματος πυρασφάλειας με μέσα και προσωπικό (πλήρωση θέσεων): Συνέχιση της διαδικασίας πλήρωσης θέσεων και προμήθειας εξοπλισμού (προς αντικατάσταση παλιού εξοπλισμού ή και αγορά νέου), όπως προνοούν τα Επιχειρησιακά Σχέδια και τα Σχέδια Υπηρεσίας των αρμόδιων Τμημάτων και Υπηρεσιών της Κυπριακής Δημοκρατίας.
- Στο πλαίσιο αυτό, να χαιρετίσουμε την πρόθεση της πολιτείας για ενίσχυση της αεροπυρόσβεσης στο νησί, αλλά θα πρέπει να τονιστεί ότι τα πτητικά μέσα δεν είναι πανάκεια. Η πυρκαγιά, όταν αναπτυχθεί και εξελιχθεί σε μεγάλη έκταση, σβήνεται από τις επίγειες δυνάμεις, ενώ τα μέσα αεροπυρόσβεσης λειτουργούν συναθροιστικά με όλα τα άλλα μέσα πυρόσβεσης. Επίσης, θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν μπορούν όλα τα μέσα αεροπυρόσβεσης να δράσουν στο ανάγλυφο της κυπριακής φύσης, ενώ η δυνατότητα χρήσης διαφορετικών υλικών αεροπυρόσβεσης (νερό, αφρός, επιβραδυντικό) είναι στοιχεία που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, αφού η αντίληψη από μη έχοντες πλήρη και αντικειμενική εικόνα στις στρατηγικές κατάσβεσης πυρκαγιών δημιουργεί στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα αντιλήψεις και απόψεις μερικής πληροφόρησης ως προς τη χρήση, την αξία και τα τεχνικά χαρακτηριστικά της αεροπυρόσβεσης.
- Σύστημα διαρκούς εκπαίδευσης προσωπικού: Το προσωπικό (πυροσβέστες / δασοπυροσβέστες πρώτης γραμμής) που λαμβάνει μέρος στο σύστημα κατάσβεσης πυρκαγιών (υπαίθρου / δασικών) κρίνεται αναγκαίο να συμμετέχει σε διαρκή διαδικασία εκπαίδευσης, τόσο ως προς τις πρακτικές και τακτικές προσβολής πυρκαγιάς, όσο και σε θέματα αξιολόγησης κινδύνου επέκτασης και εξάπλωσης πυρκαγιάς ή και στρατηγικών καταστολής (επιπέδων συντονιστών, αρχηγών μετώπου, τομέων). Το προσωπικό που συμμετέχει στην καταστολή πυρκαγιών πρέπει να είναι σε διαρκή εκπαίδευση και αξιολόγηση σε θέματα που άπτονται του αντικειμένου της δασοπυρόσβεσης, σε στοιχεία διοίκησης και διαχείρισης ομάδων δασοπυρόσβεσης και σε επίπεδο χρήσης εξοπλισμού δασοπυρόσβεσης.
- Η επαναλειτουργία του Δασικού Κολεγίου στην πλήρη του μορφή, ως πιστοποιημένη Δημόσια Σχολή Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης από τον φορέα ΔΙΠΑΕ, καθώς και ως Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης πιστοποιημένο από την ΑνΑΔ, θα πρέπει να αποτελέσει καταλυτικό σημείο για την ανάπτυξη και εφαρμογή στοχευμένων και υψηλού εκπαιδευτικού περιεχομένου προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στον τομέα της δασοπυρόσβεσης. Στο σημείο αυτό, ως ΠΕΔ, κρίνουμε αναγκαία την καλύτερη στοχοθεσία ως προς τον ρόλο του Δασικού Κολεγίου στην εκπαίδευση ομάδων-στόχων εκπαίδευσης και κατάρτισης σε θέματα δασοπυρόσβεσης. Κρίνουμε ότι η στοχοθεσία σε εθελοντικές ομάδες δεν θα πρέπει να είναι στην άμεση προτεραιότητα της πολιτείας, αλλά αναγκαία θα πρέπει να είναι η συνεχής ποιοτική και πρακτική εκπαίδευση των Υπηρεσιών και Τμημάτων που, κατά το Σύνταγμα και τις σχετικές νομοθεσίες, έχουν την ευθύνη για την προστασία του πολίτη. Η χρήση των εθελοντικών ομάδων είναι θέμα το οποίο θα μπορούσε να εξεταστεί σε ειδικό αντικείμενο μελέτης (συνεδρίας) και όχι της παρούσας τοποθέτησής μας.
- Συνεκπαίδευση μεταξύ κυβερνητικών τμημάτων και υπηρεσιών: Απαιτείται η ανάπτυξη και εφαρμογή ενός στρατηγικού σχεδίου συνεκπαίδευσης των εμπλεκόμενων κυβερνητικών τμημάτων και υπηρεσιών για την αντιμετώπιση περιστατικών που εξελίσσονται σε μεγάλα επεισόδια πυρκαγιών ή/και κρίσεων. Η συνεκπαίδευση θα πρέπει να στοχεύει τόσο στην ανάπτυξη ενιαίων και καθετοποιημένων στρατηγικών διαχείρισης και αντιμετώπισης υπαίθριων ή/και δασικών πυρκαγιών, όσο και στον συντονισμό των δράσεων σε επίπεδο Τμημάτων/Υπηρεσιών αλλά και σε επίπεδο Σχηματισμών.
Κρίσιμο στοιχείο των συνεκπαιδεύσεων θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη νέων ή επικαιροποίηση των υφιστάμενων Σχεδίων Διαχείρισης Επεισοδίων ή/και Σχεδίων Διαχείρισης Κρίσεων, η θέσπιση κοινών κριτηρίων αξιολόγησης των εν εξελίξει επεισοδίων πυρκαγιάς και η καθετοποιημένη διαδικασία εκτίμησης του κινδύνου εξάπλωσής της, μέσω κοινών δεικτών και κατηγοριοποιήσεων, ώστε να ενεργοποιείται με σαφήνεια και συντονισμό η εμπλοκή δυνάμεων πέραν μιας μεμονωμένης υπηρεσίας ή τμήματος.
-
- Η θέση αυτή κρίνεται αναγκαία σήμερα, μετά και τη μεταφορά της αεροπυρόσβεσης στη Μοίρα Αεροπυρόσβεσης της Εθνικής Φρουράς, της οποίας η ενίσχυση με πτητικά μέσα αεροπυρόσβεσης θα πρέπει να γίνει άμεσα και κατά τρόπο που να συμβάλλει στην αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των αναγκών πυρόσβεσης (γνώμονας δεν πρέπει να είναι η ποσότητα για σκοπούς λαϊκισμού, αλλά ο ορθολογισμός στην βάση της ποιότητας και της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας των μέσων).
- Ζητούμενο των συνεκπαιδεύσεων είναι η ανάπτυξη μηχανισμών και επιχειρησιακών δράσεων που θα συμβάλλουν στην ελαχιστοποίηση του χρόνου πρώτης προσβολής, αλλά και άμεσης διαχείρισης του μετώπου ανάπτυξης της πυρκαγιάς κατά τα αρχικά στάδια εξέλιξής της.
- Για την εφαρμογή των συνεκπαιδεύσεων, με σκοπό την ανάπτυξη τυποποίησης διαδικασιών επικοινωνίας, δράσεων και διαχείρισης συνθηκών (εκκένωση κατοικημένων περιοχών, ανάπτυξη συστήματος εφοδιασμού με μέσα και υλικά κ.τ.λ.), θα πρέπει να υπάρχουν βασικοί δείκτες αξιολόγησης και χρόνοι ανταπόκρισης, στη βάση διεθνών σχεδίων αξιολόγησης συστημάτων προστασίας του πολίτη και συντονισμού ομάδων / μηχανισμών πυροπροστασίας.
- Βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας των δυνάμεων πυρόσβεσης: Κρίνεται σκόπιμο, όπως κατά τις κρίσιμες περιόδους και κυρίως σε συνθήκες ακραίων ξηροθερμικών κλιματολογικών συνθηκών (διαβάθμιση επιπέδων κόκκινου συναγερμού), να υπάρχει προκαθορισμένη διασπορά και διάταξη των πυροσβεστικών δυνάμεων στον χώρο ευθύνης τους. Στόχος της προκαθορισμένης κατανομής δυνάμεων (Τμήμα Δασών, Πυροσβεστική Υπηρεσία, Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας και εθελοντικές ομάδες) θα είναι η μείωση του χρόνου αντίδρασης σε περίπτωση επεισοδίου πυρκαγιάς και η αλληλοϋποστήριξη στην άμεση προσβολή του επεισοδίου (σε χρόνους που δεν θα υπερβαίνουν τα 10–12 λεπτά).
- Σε πρακτικό επίπεδο, θα μπορούσε να συναχθεί «Εθνικό Σχέδιο Δράσης Πρόληψης Κρίσεων Πυρκαγιών Υπαίθρου», σύμφωνα με το οποίο κατά τις κρίσιμες μέρες της αντιπυρικής περιόδου όταν δίνεται κόκκινος συναγερμός λόγω καύσωνα με ισχυρή παρουσία ανέμων, ο κρατικός μηχανισμός να βρίσκεται σε διαδικασία επιφυλακής, με τη μέγιστη διασπορά δυνάμεων σε θέσεις παρατήρησης και επέμβασης στο πεδίο, με την υποχρεωτική επάνδρωση κοινοτικών πυροσβεστικών, επιπλέον περιπολίες από όλες τις υπηρεσίες και εθελοντές, περικοπή αδειών προσωπικού και επιπλέον περιπολίες έμφορτων πτητικών μέσων αεροπυρόσβεσης.
- Ολοκληρωμένη λειτουργία και εκπαίδευση του Δασοπυροσβεστικού Σώματος: Απαραίτητη κρίνεται η ενεργοποίηση και λειτουργία του Δασοπυροσβεστικού Σώματος, όπως αυτό έχει προταθεί στην Έκθεση ΠΕΔ του 2016, με βάση αυστηρά και στοχευμένα κριτήρια αξιολόγησης, ιδιαίτερα ως προς τον πυρήνα στελέχωσής του. Το Σώμα αυτό θα πρέπει να λειτουργεί με διαρκή κύκλο εκπαίδευσης και αξιολόγησης του προσωπικού του (οδηγοί, δασοπυροσβέστες), διασφαλίζοντας υψηλά επιχειρησιακά πρότυπα. Πρόσθετά το Σώμα θα πρέπει να παραμένει ενεργό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, αναλαμβάνοντας κατά την χειμερινή περίοδο, την υλοποίηση δράσεων πρόληψης και μείωσης της επικινδυνότητας (π.χ. καθαρισμοί, συντηρήσεις προσβάσεων). Η συνεχής παρουσία και επιχειρησιακή ετοιμότητα του Δασοπυροσβεστικού Σώματος σε υψηλά πρότυπα και κανόνες λειτουργίας συμβάλλει καθοριστικά στη μείωση των επιπτώσεων από δασικές πυρκαγιές και ενισχύει τη συνολική ανθεκτικότητα του μηχανισμού πολιτικής προστασίας.
- Θεσμοθέτηση του ρόλου και της δράσης εθελοντικών ομάδων: Η αξιοποίηση στο σύστημα διαχείρισης πυρκαγιών (υπαίθρου και δασικών) πιστοποιημένων και καταρτισμένων εθελοντικών ομάδων, καθώς και η τήρηση προκαθορισμένων δράσεων / εργασιών των ομάδων αυτών, σε θέματα δασοπυρόσβεσης, στη βάση συγκεκριμένου κώδικα δράσης.
- Εφαρμογή της μελέτης για την ενσωμάτωση της τεχνολογίας στην πυροπροστασία: Η υλοποίηση της 2ης φάσης της μελέτης για την ενσωμάτωση της τεχνολογίας στο σύστημα πρόληψης και διαχείρισης πυρκαγιών (υπαίθρου και δασικών), συμπληρωματικά του υφιστάμενου συστήματος.
- Επιτάχυνση Διεθνούς Συνδρομής και Ενίσχυση Διακρατικής Συνεργασίας: Η διεθνής συνεργασία καθίσταται ολοένα και πιο αναγκαία στην αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών και κρίσεων μεγάλης κλίμακας, λόγω της αυξανόμενης συχνότητας και έντασής τους. Είναι κρίσιμο να καθοριστεί σαφές πλαίσιο συντονισμού, με έμφαση στον μέγιστο χρόνο ανάπτυξης της διεθνούς βοήθειας, ο οποίος θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερος. Η ταχεία κινητοποίηση αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην αποτροπή της εξάπλωσης και στην αποτελεσματική διαχείριση των συνεπειών.
Γ. Διαχείριση και αποκατάσταση καμένων περιοχών
Σε ένα φυσικό οικοσύστημα το οποίο βρίσκεται σε εγκατάλειψη και υπό την αρνητική επίδραση των περιβαλλοντικών συνθηκών της εποχής της κλιματικής κρίσης, η δράση αποκατάστασης απαιτεί επιστημονική εμπειρογνωμοσύνη, η οποία θα πρέπει να λειτουργήσει στον άξονα διατήρησης της παραγωγικής ικανότητας του οικοσυστήματος και στην αποκατάσταση των οικολογικών διεργασιών μέσα από την ορθή και στοχευμένη ενίσχυση και ανάπτυξη της χλωρίδας και της πανίδας της περιοχής.
- Στάδια μέτρων αποκατάστασης: Η άμεση ενέργεια μετά από οποιαδήποτε πυρκαγιά είναι η αξιολόγηση και αποτίμηση της οικολογικής καταστροφής, η κατά χώρο και χρόνο εφαρμογή αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών μέτρων και η εγκατάσταση της βλάστησης.
- Σταθεροποίηση εδάφους: Στόχος των αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών μέτρων είναι η διατήρηση του εδάφους στις καλλιεργήσιμες περιοχές, ώστε αυτές να μην καταστούν άγονες λόγω απουσίας ικανοποιητικού βάθους εδάφους. Τα μέτρα αυτά πρέπει να γίνουν άμεσα πριν το φθινόπωρο. Έργα θα πρέπει να γίνουν από τα αρμόδια κυβερνητικά τμήματα (Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, Τμήμα Γεωργίας, Τμήμα Δασών, Τμήμα Περιβάλλοντος, Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας).
• Ενίσχυση της βιολογικής συνιστώσας της πανίδας: Κήρυξη της περιοχής σε απαγορευμένη περιοχή άσκησης κυνηγίου και διάθεση σε μικροενδιατήματα ικανοποιητικών ποσοτήτων νερού (ύδρευσης), τροφής και τεχνικά καλύμματα (τεχνικές φωλιές για την πτηνοπανίδα και φωλιές για μικροπανίδα — έντομα, ερπετά κτλ.) για την πανίδα της περιοχής. - Σχεδιασμός και ανάπτυξη μέτρων στήριξης της γεωργικής δραστηριότητας: Μέσω του ΚΟΑΠ και οικονομικών μέτρων του Τμήματος Γεωργίας, θα πρέπει να γίνει στήριξη της τοπικής γεωργοκτηνοτροφίας και αγροεπιχειρηματικότητας. Κρίσιμο στοιχείο της στήριξης θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη διεργασιών γεωργικής οικονομικής εκμετάλλευσης της μέγιστης έκτασης της περιοχής με στόχο την ανάπτυξη ετερογένειας των καλλιεργειών και του τοπίου, μεγιστοποιώντας τη βιοποικιλότητα του οικοσυστήματος.
- Η ανάπτυξη μέτρων και κινήτρων για την ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας για την εφαρμογή γεωργικής δραστηριότητας σε περιοχές της κυπριακής υπαίθρου, ως ΠΕΔ κρίνουμε ότι θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο καθώς και σε επίπεδο προστασίας της φύσης. Το θέμα αυτό αποτελεί από μόνο του ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο μελέτης από την πολιτεία και την επιστημονική κοινότητα (ακαδημαϊκή και εφαρμοσμένη) και θα μπορούσε να μελετηθεί σε μελλοντική τοποθέτηση της ΠΕΔ).
Ως ΠΕΔ θεωρούμε ότι το πρόσφατο παρελθόν μας έχει δείξει ότι στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα, οι πυρκαγιές (υπαίθρου και δασικές) όλο και πιο εύκολα εξελίσσονται σε περιπτώσεις κρίσεων, επιφέροντας επιτακτικά την ανάγκη για την ανάπτυξη και εφαρμογή Ολοκληρωμένου Σχεδίου Κρίσεων. Η διαχείριση περιβαλλοντικής κρίσης αποτελεί ένα σύνολο ενεργειών που στοχεύουν στην πρόληψη, ετοιμότητα, άμεση ανταπόκριση και αποκατάσταση από φυσικά ή ανθρωπογενή φαινόμενα που απειλούν το περιβάλλον και την ανθρώπινη ευημερία, όπως η κλιματική αλλαγή, οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες, η ρύπανση και η απώλεια βιοποικιλότητας. Απαιτεί συνεργασία μεταξύ κρατικών φορέων, τοπικής αυτοδιοίκησης, επιστημονικής κοινότητας, ιδιωτικού τομέα και κοινωνίας των πολιτών, με βασικούς άξονες την εφαρμογή βιώσιμων πολιτικών, την ενίσχυση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, την έγκαιρη προειδοποίηση και την ανάκαμψη των πληγεισών περιοχών. Η αποτελεσματική διαχείριση τέτοιων κρίσεων συμβάλλει όχι μόνο στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και στη διατήρηση της ποιότητας ζωής και της κοινωνικής συνοχής. Η δασική εμπειρία και γνώση μάς λέει ότι οι πυρκαγιές υπαίθρου και κυρίως οι δασικές πυρκαγιές δεν κατασβέννονται εκεί που θέλουμε ή επειδή θέλουμε, αλλά εκεί που μπορούν να κατασβεστούν.
Η πολιτεία θα πρέπει να αξιοποιήσει την υφιστάμενη επιστημονική γνώση επιστημονικών συνόλων, και όχι τη μεμονωμένη άποψη, μαζί με τον κρατικό μηχανισμό, ώστε να αναπτύξει ένα οικοσύστημα ικανό να ανταποκριθεί στη νέα τάξη πραγμάτων. Το φαινόμενο των πυρκαγιών υπαίθρου και των δασικών πυρκαγιών αναμένεται ότι στις επόμενες δεκαετίες θα συνεχίσει να εμφανίζεται με πιο εντατικούς ρυθμούς, ως συνέπεια της κλιματικής μεταβολής και της εγκατάλειψης της υπαίθρου. Είναι εμφανής πλέον η μεταβολή του κλίματος και στο νησί, με την αύξηση των μέσων τιμών θερμοκρασίας, την αύξηση των περιόδων καύσωνα και τη μείωση των περιόδων των βροχοπτώσεων, καθώς και την ταυτόχρονη αλλαγή στη διάρκεια των εποχών. Επιπρόσθετα, η μεταβολή των κοινωνικοοικονομικών δομών της κυπριακής κοινωνίας, σε συνδυασμό με την απομάκρυνση από την παραδοσιακή πρωτογενή παραγωγή των μικρών κλήρων, λειτουργούν αρνητικά, αφού πλέον καταγράφεται τεράστια συσσώρευση βιομάζας στην ύπαιθρο. Η συσσώρευση βιομάζας και οι ακραίες ξηροθερμικές συνθήκες αποτελούν παραμέτρους ενός επικίνδυνου μέλλοντος για την ανθεκτικότητα του φυσικού περιβάλλοντος και της φυσικής κληρονομιάς του νησιού μας.
